Historia Dworu z Pieczysk – in situ i po przenosinach do Muzeum Wsi Radomskiej
Położenie dworu i jego właściciele
Budynek stał na terenie wsi Pieczyska (pow. grójecki) po prawej stronie drogi prowadzącej do głównej bramy wejściowej na teren kościoła.
Najprawdopodobniej zbudowany około 1780 roku przez rodzinę Tryczów. W połowie XIX wieku dwór stał się własnością Tańskich. W roku 1934 w rezultacie rozliczeń finansowych obiekt trafił w ręce Kościoła i został przeznaczony na plebanię przy tamtejszym kościele pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Budynek wykorzystywano w takim charakterze do lat 80.
Dwór uratowany
W 1957 roku, orzeczeniem konserwatorskim, obiekt został uznany za zabytkowy, zaś inspekcja stwierdziła, że jest on w stanie dobrym. Dwadzieścia lat później stan zachowania budynku był już znacznie gorszy ze względu na ubytki w pokryciu dachowym, a w konsekwencji narażenie na niekorzystne warunki atmosferyczne. Już na początku działalności Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu, założonym w 1976 roku, Dwór z Pieczysk zwrócił uwagę jego pracowników, jako zabytek mogący spełniać warunki kwalifikujące go do przeniesienia na teren powstającego skansenu. Pieczyska leżą w powiecie grójeckim (obecnie gm. Chynów), zatem dość daleko od północnej granicy ziemi radomskiej wyznaczanej przez rzekę Pilicę. Jednak teren ten był objęty zainteresowaniami badawczymi muzealników z powodu granic ówczesnego województwa radomskiego, obejmującego tereny leżące poza historyczno-etnograficznym obszarem regionu. W związku z tym oględziny mykologiczno-budowlane obiektu zostały przeprowadzone w połowie 1978 roku (stan zachowania był średni), zaś pozytywne orzeczenie zaowocowało rozbiórką dworu i jego przeniesieniem do Muzeum w roku 1981, co uratowało budynek przed zniszczeniem.
Stan obiektu podczas oględzin
Obiekt drewniany z kominkiem murowanym, parterowy, wolnostojący na planie prostokąta, o dwutraktowym układzie wnętrz, kryty gontem (po remoncie poszyty papą i słomą).
Dawny dwór posiadał wewnętrzną sień na przestrzał, sień zewnętrzną, cztery pokoje, kuchnię i komorę pełniącą funkcję składziku-spiżarni (z podłogą betonową - jedyną taką spośród pomieszczeń w obiekcie, gdyż pozostałe wykonano z desek). W budynku były również strych i piwnica wymurowana z kamienia polnego (łączonego zaprawą wapienną), do której wchodziło się dwoma wejściami - z sieni oraz z komina.
Obiekt wzniesiono na podmurówce z kamienia polnego i cegły. Zbudowano go w konstrukcji zrębowej, z bali modrzewiowych, połączonych na węgłach na jaskółczy ogon. Bale złączono drewnianymi kołkami – tyblami, a szczeliny między płazami wypełniono mchem, podobnie jak przestrzeń między szalunkiem a balami. Ściany zewnętrzne zostały oszalowane, na stykach obite listwami, wewnątrz otynkowane na matach trzcinowych i pierwotnie pobielone. Do postawienia ścian wewnętrznych częściowo użyto cegły, którą następnie otynkowano. Stropy także ocieplone trzcinowymi matami, a od strony strychu wylepione glinianą polepą i przysypane ściółką. Dach dwuspadowy – naczółkowy z półszczytem, konstrukcji krokwiowo-łątkowej, kryty słomą i częściowo papą (pokrycie dachowe nieszczelne). Dawniej dach był kryty gontem. Obiekt posiadał dwa wejścia, z czego jedno przez ganek (nieczynne), drugie w ścianie szczytowej. Wcześniej dwór posiadał tylną werandę, dlatego po jej likwidacji w futrynę drzwiową wstawiono okno. Ganek drewniany wzniesiony na podmurówce z kamienia i cegły, dwuspadowy kryty blachą, posiadał dwa wąskie okna i drzwi dwuskrzydłowe, w górnej części oszklone. Dwór wyposażono w instalację elektryczno-oświetleniową. ogrzewanie piecowe, ceglany trzon kuchenny i kominowy, piece kaflowe z ozdobnymi gzymsami gipsowymi oraz kominek piaskowcowy z XVIII wieku. W budynku zamontowano drewniane okna - podwójne, dwuskrzydłowe, czteropolowe z kratami stalowymi wewnątrz ościeżnic (zamontowanymi w latach 30. XX wieku). Okna ochraniały od zewnątrz drewniane okiennice, osłaniające także niektóre okna po wewnętrznej stronie pomieszczeń. Drzwi do wszystkich wnętrz były drewniane – płycinowe. Na strych prowadziły drewniane schody.
Teren wokół budynku był nieutwardzony, porośnięty murawą, w pobliżu rosła rozłożysta lipa.
Stan obiektu oceniono jako średni, wykazujący pewien stopień zdegradowania, głównie z powodu porażenia owadów i zagrzybienia. W niektórych zespołach elementów do wymiany kwalifikowało się nawet do 60% materiałów, a ogólnie 25% drewna. Stan techniczny pozwalał więc na przeniesienie obiektu na teren skansenu. Drewno posiadało miejscowe ubytki, wybrakowania oraz zniszczenia mechaniczne, było zawilgocone, spękane, spaczone. W ścianach stwierdzono też spękania i odpadnięcia tynku oraz otwory wydrążone przez gryzonie. Za przyczynę złego stanu budynku wskazano uszkodzenie pokrycia dachowego oraz brak rynien i rur spustowych, brak utwardzenia terenu wokół obiektu, brak zabezpieczenia elementów drewnianych środkami chemicznymi przeciw szkodnikom biologicznym oraz brak bieżącej konserwacji budynku.
Po translokacji dworu do skansenu w 1981 roku, zestawiono go w ciągu kolejnych dwóch lat siłami ówczesnego Działu Konserwatorsko-Remontowego. Budynek posadowiono na lekkim wzniesieniu. Obiekt został podpiwniczony. Mieścił salon, gabinet, sypialnię, jadalnię i kredens oraz sień na przestrzał. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne obłożono trzcinowymi matami, a następnie otynkowano i pobielono. Do obiektu został dostawione dwa ganki wsparte na dwóch drewnianych kolumnach-kluchach, a dach pokryto gontem i wyposażono w miedziane rynny. Stolarkę okienno-drzwiową wyposażono w kowalskie zawiasy. Wokół budynku zostało utworzone założenie parkowe. Od strony ściany frontowej tylnej do obiektu prowadzi aleja i tarasowe schody z łamanego wapienia. Od frontu przedniego znajduje się klomb i podjazd. Oddanie dworu dla zwiedzających nastąpiło w czerwcu 1985 roku. Uroczyste otwarcie obiektu obejmowało zwiedzanie wnętrz, występ Leszka Długosza (literat, kompozytor, pianista, aktor) oraz spotkanie w dworskich piwnicach.
Dzięki dokumentacji fotograficznej możemy dowiedzieć się jak wyglądał obiekt przed przeniesieniem do Muzeum oraz jak postępowały prace związane z demontażem oraz ponownym wznoszeniem dworu i dostosowywaniem go do nowej, ekspozycyjnej roli.
Scenariusz aranżacji
Autorami pierwszej aranżacji wnętrz Dworu byli: etnolog Katarzyna Markiewicz z Muzeum Wsi Radomskiej i dr Krzysztof Wolski – muzealnik, wykładowca i badacz kultury związany z instytucjami naukowymi w Poznaniu, Przemyślu, Krakowie, Lublinie i Łodzi.
Wnętrze obiektu prezentowało ekspozycję modelową oznaczającą sposób urządzenia mieszkania średniozamożnej szlachty z XIX wieku.
Salon został wyposażony w XIX-wieczny fortepian Buchholtz. Tuż obok fortepianu, z jego prawej strony, ustawiono komplet miękkich mebli w stylu Ludwika Filipa – kanapa, dwa fotele i dwa krzesła uzupełnione o niski stolik do kawy lub herbaty. Na stoliku zaprezentowano porcelanowy rosyjski serwis do herbaty, którego dopełnienie stanowiły posrebrzana taca z takąż samą kafeterią. Z prawej strony, pomiędzy drzwiami a kominkiem, umieszczono biedermeierowską serwantkę, w której pokazano kolekcję miśnieńskich i bawarskich figurek porcelanowych, bawarskich filiżanek do kawy, czeskich kieliszków szklanych i innych drobnych przedmiotów ze szkła i porcelany. Z lewej strony drzwi znajdowała się biedermeierowska komoda, na której stała lampa naftowa z piękną alabastrową podstawą. Również z alabastru wykonano głowę dziewczyny, umieszczoną na postumencie. Na podłodze i ścianach leżały lub wisiały wschodnie dywany. Ekspozycję uzupełniły różne drobne przedmioty dość swobodnie rozstawione, np. kolumnowy zegar kominkowy, dodatkowe krzesła w stylu Ludwik Filip, klasycystyczny stojak na kwiaty.
W centralnym punkcie gabinetu znajdował się komplet czeczotkowych mebli w stylu biedermajer z drugiej poł. XIX w. Składały się na niego stół, cztery krzesła i dwa fotele. Stół nakryty był wschodnią, wełnianą tkaniną. Na stole znajdowały się: stojak na cygara i nożyce do przycinana cygar wykonane z mosiądzu. Obok, z lewej strony stołu stała czeczotowa, biedermajerowska szafa. Z prawej strony wejścia, tuż przy drzwiach znajdował się sekretarzyk, na którego otwartym blacie umieszczono przybory do pisania, papier i binokle. Z lewej strony wejścia ustawiono szafę biblioteczną, czereśniową, oszkloną, z końca XIX wieku. Na ścianach wisiały francuskie XVIII-wieczne sztychy przedstawiające sceny myśliwskie.
Na wyposażenie sypialni składały się: dwa łóżka, szafa, komoda z porcelitowym kompletem do mycia, stolik, krzesła, stolik na przyrządy hafciarskie. Na ścianach zawieszono obrazy o tematyce sakralnej. Na uwagę zasługiwał też drewniany fotel z siedziskiem w kształcie muszli.
Na główny element wyposażenia jadalni wytypowano stół dla dwunastu osób z tyloma krzesłami posiadającymi zaplecki w formie muszli. W pomieszczeniu ustawiono również serwantkę i szafkę. Meble te pochodziły z drugiej połowyXVIII wieku. Uzupełnieniemekspozycji był głównie deserowy serwis z porcelany – rosyjski „Kuzniecow", zestaw naczyńszklanych oraz portrety anonimowych malarzy.
Wnętrza dworku przearanżowano w roku 2023 według rysunków i ilustracji Czesława Tańskiego, tak aby nawiązywały do wystroju domu rodzinnego Tańskich z połowy XIX wieku.
