Zamknij

„Owczarz w owczarni woli widzieć wilka, jak słońce w dzień gromnicy, chociażby chwil kilka.”

„Owczarz w owczarni woli widzieć wilka,  jak słońce w dzień gromnicy, chociażby chwil kilka.”

Dzień 2 lutego ( w kościele katolickim święto Matki Boskiej Gromnicznej) miał szczególne znaczenie dla owczarzy. Jak mówi ludowe porzekadło w tym dniu gospodarz wolałby, żeby wilk wpadł w stado owiec, niż żeby na niebie słońce świeciło. Dlatego też na Gromniczną zamykano wrota owczarni i szczelnie zasłaniano okna, by najmniejszy promyk słońca nie wpadł do środka.

„Owczarz w owczarni woli widzieć wilka, jak słońce w dzień gromnicy, chociażby chwil kilka.”

                                                                     ( Kolberg, XVII, 167)³

 

Wierzono bowiem, że w tym dniu promienie słoneczne działają na owce zabójczo. Wydawałoby się, że jest to jeden z wielu bezsensownych przesądów, jak np. zakopywanie żywcem w ziemi chorej sztuki co miało uchronić resztę stada przed chorobą¹. W przeszłości owczarze stosowali różne obrzędy guślarskie. Jednak po głębszej analizie okazuje się, że w tym przypadku ten dziwny zwyczaj ma racjonalne wytłumaczenie.

Przez wieki kolejne pokolenia przekazywały sobie wnioski z obserwacji pogody w postaci porzekadeł, które były łatwe do zapamiętania.  Oto kilka wróżących pogodę na nadchodzący rok : „Gdy na Gromnicę rozstaje, rzadkie będą urodzaje”, „ Gdy w Gromnice mróz, będzie dużo zbóż”, „Gdy słońce świeci jasno na Gromnicę, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce”. Oznacza to, że jeżeli na początku lutego tj. w połowie zimy będzie krótkotrwała poprawa pogody: ciepło i słonecznie, to wiosna szybko nie zawita, a rok będzie zimny i mokry. Wróćmy do naszych owiec. Przeciągająca się zima dla owczarza oznacza braki jedzenia dla owiec, zwłaszcza gdy opóźni się wiosenny wypas, a zapasy siana są na wykończeniu. Po widmie głodu kolejny czynnikiem, którego się obawiano były choroby. Bardzo niebezpiecznym dla owiec pasożytem, z którym wiąże się lutowe porzekadło, a którego owczarze bardzo się obawiali (i nadal stanowi duże zagrożenie) jest motylica wątrobowa.  Żywicielem ostatecznym dla tego pasożyta są między innymi owce, kozy, bydło domowe. Żywicielem pośrednim czyli tym co zaraża jest ślimak błotniarka moczarowa i stawowa. Ślimaki lubią wilgoć, więc mokra wiosna i dżdżysta jesień sprzyjają ich rozmnażaniu i roznoszeniu larw pasożyta. Formy przetrwalnikowe larw bytują na trawach i w wodzie. Owce zarażają się najczęściej jedząc trawę z mokrych łąk lub pijąc wodę z naturalnych zbiorników wodnych. Szczyt infekcji pastwiskowych przypada na czerwiec i wrzesień. Są to miesiące, w których odbywają się sianokosy. Larwy pasożyta są bardzo wytrwałe. Z sianem trafiają do zwierząt zimą powodując kolejne zakażenia. Nie leczona owca umiera. Obecnie stosuje się antybiotyki, a w przeszłości stosowano medycynę naturalną. Oto stary przepis na zwalczanie motylicy wątrobowej u owiec: „Do lizania daj co następuje – proszku piołunowego 1 funt, proszku z saletry ½ funta, proszku z liścia włoskich orzechów 1 funt, smoły tyle aby się zgęsło. Porcja starcza dla 200 sztuk na 8 dni i można co 3 do 4 tygodni powtórzyć. W wodę do pojenia włożyć rozpalone żelazo, albo przymieszać cokolwiek wodą, którą mają kowale w kuźniach do hartowania żelaza²”. Innym problemem, którego się obawiano, a wiązał się z przedłużającą się zimą był mole nazywane niekiedy parchem. Gdy  pada śnieg i jest mróz owce nie wychodzą na zewnątrz z owczarni  bo i po co? Jesień i zima jest czasem wykotów, czyli narodzin. Matki z młodymi potrzebują ciepła. Tak więc nie jest to korzystna pora na wietrzenie owczarni. Ale wilgoć i ciepło to idealne warunki dla rozwoju moli. Pasożyty te bytują w wełnie niszcząc ją i dokuczają zwierzętom powodując swędzenie. Latem najłatwiej pozbyć się moli strzyżąc zwierzęta, ale zimą nie jest to wskazane. Poradnik owczarza zaleca kąpanie owiec  w wodzie doprawionej: „świeżo upalonego, w wodzie rozpuszczonego wapna 6 części, popiołu z drzewa twardego 10 części, octu drzewnego i photogenu 10 części, wody 700 części. Po wypraniu owiec strzedz je trzeba od zaziębienia²”.

Po zmroku gospodarz wchodził do owczarni i błogosławił owce poświęconą gromnicą co miało zapewnić dodatkową opiekę Matki Boskiej Gromnicznej. Zwyczaj ten dotyczył również innych zwierząt gospodarskich. Kawałek gromnicy odcięty od spodu dawano do zjedzenia psu, aby dobrze pilnował obejścia.

 

Literatura:

¹ Nizinna hodowla owiec w II połowie XVIII i w I połowie XIX wieku na przykładzie dóbr ordynacji zamojskiej, J. Bartyś, Wrocław 1963, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

² Poradnik w owczarni, H. Haselbach, W. Jagielski, Berlin 1863, Nakładem księgarni Sort. Nicolai.

³ Dzieła wszystkie, Lubelskie, t. XVII,  O. Kolberg, Kraków 1884, Drukarnia Uniwersytetu Jagielońskiego.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .