Na przekór Żydowi. Kapliczka przydrożna ze zbiegu ulic Kwiatkowskiego i Białej w Radomiu

Jesienią 2015 r., staraniem wspólnoty parafialnej Najświętszego Serca Jezusowego w Radomiu, odnowiona została przydrożna kapliczka ze zbiegu ulic W. Kwiatkowskiego i Białej na Glinicach.

Jesienią 2015 r., staraniem wspólnoty parafialnej Najświętszego Serca Jezusowego w Radomiu, odnowiona została przydrożna kapliczka ze zbiegu ulic W. Kwiatkowskiego i Białej na Glinicach. W uroczystości poświęcenia wyremontowanej kapliczki wzięły udział m.in. dwie córki fundatorów tego obiektu. Rozmowa z nimi pozwoliła na zanotowanie ciekawej, dość nietypowej a przede wszystkim nieznanej dotąd historii powstania tego przydrożnego obiektu sakralnego.

Kapliczka stanowiąca przedmiot niniejszego opracowania jest niezwykle urokliwym obiektem przydrożnej architektury i pomnikiem pobożności jej fundatorów[i], ale także świadectwem historii i zabytkiem[ii], wpisanym do rejestru WKZ pod Nr 85/B/94 i datą 7.02.1994 r.[iii]

Kapliczka ta usytuowana jest w północno-wschodnim narożu skrzyżowania ulic W. Kwiatkowskiego i Białej i ukształtowana w formie czworobocznego obelisku zwieńczonego krzyżem. Posadowiona jest na planie kwadratu o boku długości 1,3 m. Składa się z prostopadłościennych: bazy i cokołu o ściętych narożach, oddzielonych od siebie poziomo płaskim gzymsem (również ze ściętymi narożami). Baza kapliczki posiada we wszystkich czterech ścianach płytkie nisze. W trzech z nich – tych widocznych z ulicy – znajdują się ryte inskrypcje, kryjące bogactwo religijnej treści[iv]:

z lewej:

MATKO·BOSKA

NIEPOKALANIE

POCZĘTA·MÓDL

SIĘ·ZA·NAMI

KTÓRZY·SIĘ·DO

CIEBIE·UCIEKAMY

od frontu:

KŁANIAMY·CI·SIĘ·PANIE

JEZU·CHRYSTE·I·BŁOGO

SŁAWIMY·TOBIE·ŻEŚ

PRZEZ·KRZYŻ·I·MĘKE·TWO

JĄ·ODKUPIŁ·ŚWIAT·KTÓRYŚ

CIERPIAŁ·ZA·NAS·RANY

SIĘ·NAD·NAM

z prawej:

FIGURE·TĄ·WYSTAWILI

NA·HWAŁĘ·BOŻĄ

MIHAŁ·I·TEOFILA

MAŁŻONKOWIE

MĄKOSY

W·MIESIĄCU·MAJU

1930 ROKUI[v]

Cokół główny kapliczki posiada w tylnej i dwóch bocznych ścianach niewielkie, prostokątne, półkoliście zamknięte płyciny. Od frontu zaś znajduje się głęboka, przeszklona wnęka o identycznym kształcie. W środku wnęki, na niewielkim podwyższeniu, znajduje się współczesna figurka Najświętszej Maryi Panny, w klasycznej ikonografii – ukazująca Ją jako Pannę Niepokalaną z wyciągniętymi w geście zaproszenia rękami, stojącą na ziemskim globie i depczącą głowę węża. U stóp Maryi znajdują się kwiaty. Kapliczkę wieńczy betonowy krucyfiks z drewnianą, dębową inkrustacją i metalową podobizną Chrystusa Ukrzyżowanego. We frontowej ścianie bazy znajdują się dwa metalowe uchwyty na flakony lub donice z kwiatami. W prawym dolnym narożu lewej bocznej ściany cokołu przymocowana jest tabliczka z tworzywa sztucznego z wygrawerowanym napisem:

RENOWACJĘ KAPLICZKI WYKONANO

Z FUNDUSZY PRYWATNYCH

JADWIGI I MARIUSZA FOGLÓW

ORAZ PARAFIAN

WYKONAWCA: TOMASZ GAWELEK

WRZESIEŃ 2015 ROKU

Kapliczka ta posiada wyokość 4,5 m. Wykonana jest z betonu, otynkowana i pomalowana na jasnobeżowy kolor z detalem uwydatnionym nieco ciemniejszym odcieniem farby[vi]. Jak już wspomniano na wstępie w 2015 r. kapliczka ta zastała poddana gruntownej renowacji. Warto w tym miejscu w kilku zdaniach omówić ten remont, gdyż jest on wzorcowym dowodem skuteczności działania i pomyślnej współpracy różnych osób i instytucji, a przy tym przykładem udanego projeku konserwatorskiego oraz kunsztu wykonawcy tej odnowy[vii]. Nade wszystko zaś – pokazuje troskę lokalnej społeczności o miejscowe dziedzictwo kulturowe, którego jednym z ważnych elementów jest opisywana kapliczka.

Inicjatywa remontu kapliczki, która znajdowała się już w bardzo złym stanie, zrodziła się w październiku 2014 r. i podjęta została przez Radę Rycerzy Kolumba Nr 15814 przy parafii NSJ w Radomiu. W inicjatywę tą włączyli się także mieszkający na Glinicach p. Mariusz i Jadwiga Foglowie. Wszelkie formalności – począwszy od uzyskania pełnomocnictwa właścicieli działki przy ul. Kwiatkowskiego 83, na której znajduje się kapliczka (sześcioro współwłaścicieli!), po niezbędną dokumentację budowlano-konserwatorską – załatwił ks. Roman Adamczyk, proboszcz parafii NSJ. Prace remontowe przeprowadzone zostały w ciągu miesiąca – od połowy września, do połowy października 2015 r. Wykonała je firma „GATOM” Tomasza Gawełka, pod kierunkiem arch. Jerzego Turno[viii]. Zakres robót był bardzo szeroki i kompleksowy. Ich całkowity koszt wyniósł prawie 18 tys. zł, z czego 11 tys. zł pochodziło ze środków państwa Foglów. Pozostałe koszty pokryła parafia NSJ[ix]. Uroczyste poświęcenie i oddanie do użytku kapliczki miało miejsce w niedzielę 18 października 2015 r. W tym dniu, o godzinie 15,30 przy kapliczce zgromadzili się licznie (ponad 50 osób) mieszkańcy parafii NSJ oraz innych części Radomia. W uroczystości wzięły udział także żyjące córki fundatorów kapliczki – panie Genowefa Woźniak i Maria Popiel wraz z rodzinami[x]. Podczas tego spotkania modlitwa nieustannie przeplatała się z lokalną historią[xi].

A powiedzieć trzeba, że historia tego miejsca i ludzi z nim związanych jest niezwykle ciekawa. Kapliczka powstała w 1930 r. z fundacji małżonków Michała (1873-1947) i Teofili (1904-1989) Mąkosów. Fundatorzy obiektu spoczywają na cmentarzu przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu, w kw. 3B. Na nagrobku Mąkosów znajdują się ich porcelanowe zdjęcia portretowe. Przyglądając się im widzimy osoby w sile wieku, wydawać by się mogło uwiecznione w zbliżonych latach życia. To jednak tylko złudzenie, gdyż jak widać wprost po datach urodzenia – Michał był o 31 lat starszy od swej żony Teofili! Michał Mąkosa - budowniczy kapliczki był osobą pobożną i dość zamożną – posiadał skład materiałów opałowych i dużą połać ziemi przy zbiegu ulic Białej i Kwiatkowskiego. Był bezdzietnym wdowcem, posiadającym duże poważanie w lokalnej społeczności. Dlatego też mogąca być jego córką Teofila nie wahała się wyjść za niego za mąż. Mąkosowie mieli trzy córki, z których dwie (wyżej wspomniane) żyją do dziś. W pamięci rodziny Michał Mąkosa pozostał jako niezwykle ciepły, pogodny i kochający człowiek, a przy tym osoba o wielorakich, samorodnych talentach i wielkiej kulturze osobistej. Jak wspominają jego córki – znał na pamięć całego „Pana Tadeusza” i potrafił recytować narodowy epos od dowolnie wskazanego fragmentu. Pielęgnował w rodzinie romantyczne tradycje i patriotycznego ducha. Sam wykonał skrzypce, na których grał najbliższym różne melodie, między innymi pieśni religijne i patriotyczne. Sam też, obok swojego domu, wybudował opisywaną kapliczkę. A związane było to z tym, że popadł w kłopoty finansowe, przed którymi musiał ratować się poprzez zaciągnięcie pod weksle pożyczki u Żydów. Ponieważ jego długi wciąż rosły i nie był już w stanie ich spłacić - musiał oddać Żydom swą ziemię. Z ciężkim sercem przychodziło mu jednak rozstać się z rodzinnym domem - postanowił więc wybudować przy nim kapliczkę. Kierowały nim przede wszystkim pobudki wiary, a fundacja wynikała głównie z chęci pozostawienia po sobie swoistego pomnika, ale sprawa budowy kapliczki miała też i inny kontekst. Mąkosa wiedział bowiem, że Żydzi nie będą chcieli zabrać ziemi, na której znajduje się pomnik chrześcijańskiej wiary. Zdając sobie sprawę, że miejsce oznaczone krzyżem – symbolem Chrystusa, będzie nie do zaakceptowania dla Starozakonnych, miał nadzieję, że kiedyś będzie mu dane powrócić do swej ojcowizny[xii]. Powstanie kapliczki było więc w swej genezie poniekąd na przekór Żydom i jako takie jest niewątpliwie ewenementem w skali całego miasta i jego okolic. Poprzez to kapliczka ze zbiegu ulic Kwiatkowskiego i Białej stała się znamiennym pomnikiem poplątanej i trudnej historii Polski i Radomia. Historii momentami napiętego współżycia na tej ziemi dwóch narodów o zgoła odmiennej kulturze i tradycji, choć wierzących przecież w tego samego Boga...

Tekst i zdjęcia: Paweł Puton