Kolekcja biograficzna Muzeum w Przysusze wzbogaciła się o portret Oskara Kolberga autorstwa Tadeusza Rybkowskiego (1828–1926), eksponowany dotąd na wystawie stałej jako depozyt Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Portret-miniatura, to jeden z dwóch istniejących malarskich przedstawień Kolberga, wykonanych za jego życia i zachowanych w zbiorach publicznych. Drugim jest portret olejny, malowany przez Tadeusza Konopkę (1845-1903), pozostający w kolekcji Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. W muzeum przysuskim, na stałej wystawie biograficznej prezentowana jest jego kopia, wykonana przez Krzysztofa Jackowskiego w 1990 r. Inne XIX-wieczne wizerunki Kolberga, zachowane w kolekcji muzeum biograficznego to przede wszystkim grafika prasowa, drzeworyty, litografie i fotografie z epoki.
Wykonawcą portretu jest Tadeusz Rybkowski, malarz i współpracownik O. Kolberga, ilustrator artykułów w czasopismach, autor ikonografii - rysunków i akwarel do tomu 29. Pokucie. Obraz etnograficzny, Kraków, 1882 oraz zamieszczonych w tomie 54. Ruś Karpacka DWOK, Wrocław - Poznań 1970.
W latach 1872-1875 kształcił się w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie u Władysława Łuszczkiewicza, a następnie w wiedeńskiej Akademii u Carla Wurzingera, Leopolda Loefflera, Hansa Makarta i w zakładach dekoracji teatralnych. Od 1878 r. podróżował po Włoszech i Niemczech. W 1893 r. osiadł na stałe we Lwowie. Został profesorem Państwowej Szkoły Przemysłowej i prowadził prywatną szkołę malarstwa dla kobiet. Zajmował się dekoracyjnym malarstwem ściennym oraz był ilustratorem czasopism polskich i obcych. Malował przede wszystkim obrazy o tematyce rodzajowej.
Pozyskana do zbiorów miniatura, malowana akwarelą i gwaszem na kartonie, przedstawia na ciemnym szaro-granatowym, jednolitym tle, półpostać starszego, zgarbionego mężczyzny, profilem zwróconą w lewo, w jasnym płaszczu, w beżowo szarym, miękkim kapeluszu na głowie, siwe włosy i broda, na nosie druciane okulary.
Portrecik został podpisany przez autora ołówkiem, w prawym dolnym rogu: „Etnograf polski Oskar Kolberg w Modlnicy 1875 mal. Tad. Rybkowski”, na odwrotnej stronie oprawy umieszczono napis atramentem, inną ręką: „Oskar Kolberg * 22.2 1814 Przysucha pow. Opoczyński + 3.6.1890. Kraków”, poniżej na papierowej naklejce: „Tadeusz Rybkowski: Oskar Kolberg 1814-1890. malow. 1875. właśc.: Dr Jan Poratyński”. Wymieniony jako właściciel portretu J. Poratyński (1876-1941) – był farmaceutą, społecznikiem, wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, autorem prac naukowych z zakresu zdrowia i przedsiębiorcą.
Wymiary obiektu: 111 x 87 mm; przeszklony i oprawiony w drewnianą, złoconą ramkę.
W zbiorach Gabinetu Rycin i Rysunków Muzeum Narodowego w Warszawie zachowały się dwa szkice Tadeusza Rybkowskiego do portretu Kolberga malowane w Modlnicy.
Miniatura powstała w Modlnicy w dworze Konopków, w którym Kolberg spędził czternaście lat życia (1871-1884), w którym bywał również Rybkowski, jako krewny Antoniny Męcińskiej, zwanej przez mieszkańców modlnickiego domu Melusią. Była tam nauczycielką muzyki trzech córek Józefa Konopki i wspomagała Antoninę Konopczankę w zarządzaniu dworskim gospodarstwem. W 1875 r. Rybkowski był już adeptem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. W następnych latach jego kontakty z Kolbergiem wiązały się z prowadzeniem własnych studiów rysunkowych oraz gromadzeniem dokumentacji etnograficznej. W liście do Władysława Przybysławskiego z 1879 r. Kolberg przedstawił go pisząc, „Przyjaciel mój, pan Rybkowski, malarz od kilku lat osiadły w Wiedniu, robi wycieczkę artystyczną na Bukowinę dla zbierania potrzebnych mu typów. Zwróciłem uwagę jego i na Pokucie. (…) Rysować on będzie włościan, ich ubiory, chaty, sprzęty, różne grupy i pejzaże, słowem wszystko, co dla artysty jak i etnografa, może być przydatnym”.
Okolicznością szczególnie sprzyjającą tworzeniu przez Rybkowskiego zbioru ikonografii była organizacja wystawy etnograficznej na Pokuciu, pierwszej na ziemiach polskich. Urządzona została w Kołomyi w 1880 r., przez Oddział Czarnochorskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, pod naukowym kierownictwem Oskara Kolberga. Z okresu przygotowań do wystawy, w które zaangażował się malarz zachowało się kilkanaście szkiców akwarelowych oraz skończonych prac o tematyce rodzajowej np. Pochód wesela huculskiego przed cesarzem w Kołomyi z cyklu „Podróż inspekcyjna cesarza Franciszka Józefa I po Galicji we wrześniu 1880 r.” pozostająca w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (https://zbiory.mnk.pl/pl/wyniki-wyszukiwania/katalog/311061). W tekach rękopisów Oskara Kolberga obecne są dwie akwarele przedstawiające kobiety z Myszyna i Zahajpola (udostępnione w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/427374/edition/342369/content, poz. 108, k. 27; poz. 110, k. 28)
Region kresy południowo-wschodnie i Krakowskie zilustrował Rybkowski wieloma przedstawieniami scen rodzajowych, typów ludowych, zabudowań, narzędzi i sprzętów wiejskich, pejzaży, szkiców terenowych, rysunków i akwarel przechowywanych w kolekcjach Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Państwowego Muzeum Etnograficznego.
Prace artysty o tematyce etnograficznej pojawiają się sporadycznie na aukcjach sztuki dawnej (m.in. https://galeria.agraart.pl/autor/237/tadeusz-rybkowski#search).
Katarzyna Markiewicz
Podpisy zdjęć:
Portret Oskara Kolberga,
Tadeusz Rybkowski, Modlnica 1875.
Zb. Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze
Modlnica – widok dworu Konopków
Tadeusz Rybkowski, 1874.
Zb. prywatne
Ubiory kobiet z Myszyna i Zachajpola w pow. Kołomyja
Tadeusz Rybkowski, 1880.
Zb. Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Pochód wesela huculskiego przed cesarzem w Kołomyi
Tadeusz Rybkowski, 1881.
Zb. Muzeum Narodowego w Krakowie
