Zamknij

Symbolika ognia ziemskiego w kontekście święta Matki Boskiej Gromnicznej

Symbolika ognia ziemskiego w kontekście święta Matki Boskiej Gromnicznej

Drugiego lutego w Polsce obchodzono święto Matki Boskiej Gromnicznej. Muzeum Wsi Radomskiej pielęgnując dziedzictwo kulturowe przede wszystkim warstwy chłopskiej, po raz kolejny przybliżyło adekwatną specyfikę obrzędową związaną z ową datą. Warto więc przypomnieć symbolikę podstawowego atrybutu Gromnicznej jakim jest ogień.

W dawnym sposobie myślenia chłopów obraz świata jest złożony z elementów, z których każdy ma określone znaczenie. W literaturze fachowej sposoby ich odczytywania analizuje się przy pomocy pojęcia mitu. Mit kreuje i uzasadnia nawet te aspekty rzeczywistości kultury wsi, które na pozór kierują się wyłącznie wymogiem pragmatyczności i funkcjonalności. W świadomości jego użytkownika zawsze wyprzedza on wykorzystanie praktyczne danej rzeczy. Mit wyjaśnia znaczenie dostrzeganych i nazwanych aspektów rzeczywistości nadając im odpowiednią rangę i umieszczając w odpowiednim miejscu w systemie mentalnym. Jak zatem tradycyjne społeczności chłopskie tłumaczyły fenomen ognia? Jakie przypisywały mu znaczenie i właściwości? Ażeby odpowiedzieć na to pytanie, należy rozpatrywać je w kontekście ludowego mitu kosmogonicznego i związanej z nim kosmologii, ponieważ przekazy tego rodzaju określiły percypowanie ognia.
Człowiek jako jedyna istota na Ziemi, nauczył się rozniecać i użytkować ogień. Dzięki niemu ludzie mogli oddzielić się od natury i zacząć być istotami „kulturalnymi”, które potrafią skutecznie przekształcać i porządkować rzeczywistość. Opanowanie tajemniczego żywiołu, jego niezbędność i sprawianie ciągłego zagrożenia dodatkowo wzmocniło przypisywanie mu szczególnej pozycji. Zarówno pisane źródła średniowieczne, jak i późniejsze przekazy nie pozostawiają wątpliwości, że kult ognia jest u dawnych Słowian kwestią pierwszorzędną, a żywioł zyskał rangę boską.
Przed wprowadzeniem chrześcijaństwa bogiem ognia ziemskiego używanego przez człowieka był Swarożyc zwany też Radogostem. W późniejszych etapach kultury ludowej jego funkcje przejął Chrystus zwany Panem i Jezusińkiem, ale nadal używano wobec ognia po prostu miana boga. W mitach początkowo ogień zawsze jest własnością bogów i przypisany jest wyłącznie do krainy zaświatowej, w przypadku Słowian niebiańskiej. Według dawniejszych przekazów bóg burzy Perun, później Bóg zesłał ludziom ogień lub nauczył go niecić dla ich wygody.
Związki i utożsamianie przez chłopów ognia z istotami nadprzyrodzonymi niosło ze sobą poważne konsekwencje. Ogień płonący w domostwie wyznaczał najświętsze miejsce rodziny i domu. Był istotą żywą, która myśli, czuje, mówi i jest aktywna, stara zachowywać się bowiem zgodnie z zamierzeniami postaci wykorzystujących go jako środek oraz adekwatnie do traktowania przez ludzi. Ognia nie wolno było kalać poprzez plucie, sikanie, kaleczenie wkładaniem weń ostrych przedmiotów i obrażanie przez odwracanie się do niego plecami czy przeklinanie w jego obecności. Rozniecano ogień w sposób rytualny witając go modlitwą i znakiem krzyża, a w trakcie palenia karmiono i pojono. Nie można było ognia gasić wodą czy zalewać pomyjami, bo powinien dopalić się samoistnie. Stosowane niekiedy ugaszanie odbywało się wraz z wypowiadaniem modlitw, pożegnalnych formuł, rozgarnianiem żaru na krzyż, wrzucaniem ofiar, kropieniem święconą wodą. Łatwo można było go rozgniewać do tego stopnia, że w zemście spalał chałupę, ale i udobruchać modlitwą i ofiarą, skłaniając do dobroczynnej współpracy.
Etnos słowiański był najbardziej związany z rolnictwem ze wszystkich ludów Indoeuropejskich. Ogień nie tylko dawał ciepło i światło, ale służył do trzebieży lasu pod uprawne pola, suszenia wilgotnego zboża na owinie, przygotowywania strawy i odpędzania dzikich zwierząt oraz demonów zagrażających zasiewom. Dla społeczności tradycyjnych pojawienie się światła i ognia stanowiło jeden z podstawowych warunków do założenia domu. Człowiek mógł wtedy objąć przestrzeń działalnością cywilizacyjną nadając ład otoczeniu.
Symbolika ognia nieconego przez człowieka była więc dwuznaczna. Uważano go za istotę świętą, błogosławioną, czystą i nieskalaną, godną najwyższego szacunku. Jawił się jako dawca życia, niezbędny opiekun, obrońca człowieka, wokół którego koncentruje się egzystencja. Dlatego też symbolizował dom. Z powodu wykorzystywania w gospodarstwie i rzemiośle oraz kojarzenia go ze złotem, pozytywnie rozumiany ogień był sprawcą dobra, szczęścia i bogactwa. Posiadał umiejętność niszczenia wrogich sił śmierci i nocy, symbolizując zwycięstwo. Pełnił rolę oczyszczającą zarówno w sensie fizycznym (np. wypalanie przestrzeni), jak i duchowym (np. rytualne skoki nad ogniem, przepędzanie przezeń bydła przed pierwszym wiosennym wypasem, rzeka ognista, którą dusza zmarłego musi przebyć, aby dostać się do zaświatów). Kojarzył się z odmładzaniem i zdrowiem, dlatego też stosowano go w zabiegach leczniczych, tym bardziej że miał wypędzać choroby, które czuły przed nim strach. Stanowił symbol płodności, wierzono bowiem, że powoduje urodzaj zboża i innych roślin uprawnych.
 

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .