Zamknij

Krzyże "małżeńskie" z dawnych przedmieść Radomia

Krzyże

Na początku XX wieku w Radomiu (wówczas de facto na przedmieściach naszego miasta) powstało kilka interesujących przydrożnych, kamiennych krzyży, które są przykładem fundacji małżeńskich

Na początku XX wieku w Radomiu (wówczas de facto na przedmieściach naszego miasta) powstało kilka interesujących przydrożnych, kamiennych krzyży, wystawionych Na cześć i chwałę Panu Bogu. Choć krzyże te rozrzucone są po przeciwległych krańcach dzisiejszego Radomia łączy je jeden ciekawy fakt – wszystkie są przykładem fundacji małżeńskich.

Pierwszym – chronologicznie rzecz ujmując - z krzyży ufundowanych przez małżonków i zaopatrzonych w stosowną inskrypcję, jest ten znajdujący się przy zbiegu ulic Skaryszewskiej i Skrzydlatej na Górnym Długojowie. Został on już opisany w poprzednim artykule. Kilka lat po wybudowaniu tego krzyża, w stosunkowo niedalekiej odległości od niego, powstał kolejny tego typu obiekt. To przydrożny krzyż stojący przy zbiegu ulic Skaryszewskiej i J. Słowackiego. Miejsce gdzie znajduje się krzyż jest bardzo ciekawe - stanowi swego rodzaju historyczne centrum dawnego Długojowa. W tym punkcie prastarego traktu iłżeckiego od wieków zbiegały się drogi z majątku Malczew i późniejszego Idalina (dzisiejsza ulica Idalińska) oraz z Górnego Długojowa, Janowa i Małęczyna (dzisiejsza ulica Skaryszewska). Miejsce to od dawien dawna miało charakter swoistego lokalnego „rynku” - w pobliżu znajdował się młyn i apteka, odbywał regularny handel. Z resztą miejsce to po dziś dzień zachowało cechy lokalnego „centrum” i ważnego węzła komunikacyjnego. A jeszcze w latach 90. XX wieku w użyciu było popularne określenie tej okolicy: „przy młynie”. Nie jest więc dziełem przypadku, że fundatorzy właśnie to miejsce dla krzyża wybrali. Choć sami mieszkali w innej części ówczesnego Długojowa, postanowili pomnik swej wiary postawić właśnie tu - w historycznym centrum miejscowości. Dokonali tym samym sakralizacji tej publicznej przestrzeni.

Opisywany krzyż posiada dość prostą konstrukcję. Składa się z płaskiej bazy, trzyczęściowego cokołu głównego oraz wieńczącego całość krucyfiksu. Cały obiekt wykonany jest z prostych brył rzezanych w piaskowcu. W środkowej części cokołu znajduje się ryta inskrypcja:

FONDATOROWIE

MAŁŻONKOWIE

FRANCISZEK

I KATARZYNA

FRANK.

1908 R.

Krzyż ten w 1993 r. wpisany został do rejestru zabytków ruchomych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Radomiu, pod Nr 73/B/93. Uzyskanie bliższych informacji o dziejach krzyża stało się możliwe dzięki dotarciu do p. Honoraty Maj – wnuczki fundatorów obiektu. Państwo Frąkowie – bo tak brzmi prawidłowo ich nazwisko – byli rolnikami. Gospodarowali na kilku morgach rozrzuconych po Ukazowym i Górnym Długojowie. Mieli też ziemię na Idalinie. Rodzinna pamięć nie zachowała nawet dokładnych dat ich urodzin ani śmierci. Wiadomo jedynie, że oboje urodzili się w latach 60. XIX wieku. Franciszek zmarł w wieku około 53 lat prawdopodobnie w latach wielkiej wojny. Katarzyna dożyła około 65 lat i zmarła około 1932 r. Fundatorowie spoczywają na cmentarzu przy ul. Limanowskiego, ale nie zachowało się ich epitafium. Obydwoje byli chorowici i jak przypuszcza ich wnuczka to właśnie intencja błagalna o błogosławieństwo w zdrowiu była motywem wystawienia przez nich krzyża. Patrząc na to oczyma wiary można by powiedzieć, że wzięli wprost do serca słowa Chrystusa: Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię. Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy i pokornego serca, a znajdziecie ukojenie dla dusz waszych. (Mt 11, 28-29).

Prócz zapisu tych podstawowych informacji o krzyżu i jego fundatorach, uzyskanych dzięki p. H. Maj, można pokusić się także o wypowiedzenie kilku zdań refleksji, wynikających wprost z historycznej ikonografii tego zabytku. I tak patrząc na rok powstania obiektu myśli biegną od razu do pierwszej dekady zeszłego stulecia. Były to czasy niespokojne. Polacy kolejny raz upomnieli się o swoją ojczyznę, o swój język. Cóż mogło się dziać w sercach rodaków po kolejnym nieudanym zrywie ku wolności – rewolucji 1905-7 roku? Kolejna szansa wyswobodzenia kraju została utracona. Być może wówczas ten znak krzyża - męki i śmierci Chrystusa Pana - był dla fundatorów ważnym symbolem nadziei? W kontekście narodowej niewoli warto zwrócić szczególną uwagę na destrukcyjny wpływ rusyfikacji na naszych przodków. Lata walki z polskim językiem i duchem powoli ale zauważalnie zaczęły zbierać swe żniwo. Efekty tego dostrzegalne są na inskrypcji z opisywanego krzyża! Widać tu zrusyfikowany zapis słowa „fundatorowie” (przez literę „o” zamiast „u”), lustrzane odbicie litery „Ż” w słowie „małżonkowie” oraz, co znamienne, niepoprawną (fonetyczną, również zrusyfikowaną) pisownię nazwiska fundatorów krzyża, które - jak już wspomniano - prawidłowo brzmi Frąk.

Dziś krzyż ze styku Idalina i Długojowa, trwając w swej pokorze i prostocie na rozstajach dróg - cieszy swym pięknem. Ale nie byłoby tak, gdyby nie troska i upór wspomnianej Honoraty Maj – wnuczki fundatorów krzyża. Dzięki jej interwencji i apelom u wszelkich możliwych władz zabytek ten w końcu 2007 r. został poddany fachowej konserwacji. Ponaglane naciskiem p. Maj instytucje miasta, na terenie którego krzyż stoi, poczuły się do odpowiedzialności za jego stan zachowania, który w krytycznym momencie zagrażał już zdrowiu i życiu przechodniów...

Bliższych informacji o fundatorach i historii dwóch pozostałych krzyży małżeńskich wprawdzie nie udało mi się jeszcze ustalić, ale już teraz można o tych obiektach powiedzieć kilka interesujących słów. Jeden z tych krzyży znajduje się na zachodnich krańcach Radomia. Położony jest przy ulicy Kierzkowskiej, w pobliżu posesji o numerze 87. Krzyż ten posiada wielce plastyczne walory obiektu przydrożnego. Znajduje się mniej więcej w połowie dawnej wsi Kierzków, po południowej stronie drogi. Stoi w otoczeniu czterech, dziś już wiekowych i okazałych, kasztanowców. Krzyż ten wykonany został z piaskowca przez radomskiego kamieniarza - znanego już nam Piotra Leona Staniszewskiego (1864-1934). Za fundament krzyżowi temu służą polne kamienie. Obiekt posiada dwuczęściową bazę, w której znajduje się sygnatura kamieniarza: „L. STANISZEWSKI \ W RADOMIU”. Powyżej bazy znajduje się także dwuczęściowy cokół główny, w którego przedniej ścianie wyryta jest następująca inskrypcja:

NA CZEŚĆ I CHWAŁĘ

PANU BOGU

TĘ PAMIĄTKĘ POSTAWILI

MAŁŻONKOWIE

KAROLINA I LEON

KURĘBSCY

1912 R.

Powyżej inskrypcji – zapewne wtórnie – wyryto niewielką płyciznę w której za szkłem umieszczono obrazek Matki Bożej Częstochowskiej. Obiekt wieńczy pokaźny, kamienny krucyfiks z metalową pasyjką. Choć obiekt wykonany jest z naturalnego kamienia wiejskim zwyczajem został „pobielony”. W swojej historii malowany był między innymi na niebiesko, obecnie posiada malaturę o jednolitym piaskowym kolorze. Od wybudowania krzyża minęło już ponad 100 lat. Kawał czasu i zapewne niejedna ciekawa historia, związana z krzyżem i jego fundatorami. Być może na Kierzkowie, gdzieś w Radomiu, lub w szerokim świecie żyją jacyś potomkowie Karoliny i Leona Kurębskich. Dzieje tego obiektu sakralnego i osób z nim związanych czekają więc cały czas na odkrycie...

Ostatni z małżeńskich krzyży znajduje się przy ulicy Gołębiowskiej 58, czyli na północnych rubieżach ówczesnego Radomia, jakimi była historyczna, miejska wieś Gołębiów. Obiekt ten równo sto lat temu ufundowali małżonkowie Józefa (1882-1955) i Szymon (1871-1943) Boruchowie. Fundatorzy krzyża spoczywają na radomskim cmentarzu przy ul. B. Limanowskiego, w kwaterze 16a. Krzyż ten wkomponowany jest w ogrodzenie posesji przy ul. Gołębiowskiej 58 – zapewne związanej historycznie z fundatorami. Jest to kamienny, piaskowcowy obiekt, posadowiony na szerokim fundamencie, na którym znajduje się baza złożona z trzech prostopadłościanów. Powyżej bazy - cokół główny, w którego przedniej ścianie widnieje ryta inskrypcja:

NA CZEŚĆ I CHWAŁĘ

PANU BOGU

TĘ PAMIĄTKĘ POSTAWILI

JÓZEFA I SZYMON BORUCH

1915 R.

Powyżej napisu znajduje się płytka oszklona wnęka z umieszczonym w niej obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem. Obiekt zwieńczony jest murowanym, pokaźnych rozmiarów krucyfiksem z pasyjką. Krzyż ten, choć dziś znajduje się za płotem posesji, posiada piękne żeliwne ogrodzenie, co pozwala przypuszczać, że pierwotne miał charakter typowo przydrożny – był dostępny dla ogółu społeczeństwa. Tak jak w przypadku krzyża z Kierzkowa i tu – gdyby zapukać do drzwi domu stojącego obok krzyża, i zapytać o dzieje tego obiektu i losy jego fundatorów – na pewno posypała by się niejedna fascynująca historia... Na obecną chwilę musi wystarczyć nam wyobraźnia, którą w tym konkretnym przypadku mamy jednak możliwość zainspirować i pobudzić w rzadko spotykany sposób. Na nagrobku Józefy i Szymona Boruchów zachowały się bowiem ich fotografie. Można więc zobaczyć jak wyglądali fundatorzy krzyża sprzed wieku.

Za dwa tygodnie najstarsze w Radomiu żakowickie kapliczki

Paweł Puton

Radom, 8 lipca 2015 r.

 

Literatura, źródła:

1. Górski M., Krzyż, ul. Kierzkowska, opis obiektu, sporządzony w ramach prac inwentaryzacyjnych SKRZR, Radom 2005.

2. Informacje i dokumenty uzyskane od p. Honoraty Maj.

3. Jelski A., Karta ewidencji zabytku ruchomego – Krzyż na cokole, ul. Słowackiego przy wlocie ul. Skaryszewskiej, Radom 1992, Archiwum Delegatury w Radomiu WUOZ.

4. Krzyż przy ul. J. Słowackiego, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 157.

5. Puton P., Kapliczki – przydrożne świadectwa wiary przodków, „Głos Mariacki”, 2012, nr 5, s. 19-21.

6. Puton P., Karty ewidencyjne murowanych kapliczek, figur i krzyży: Krzyż na cokole, ul. J. Słowackiego\ Skaryszewska. Karta B-004, Radom 2005; B-004a, Radom 2010. Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia.

7. Puton P., Karty ewidencyjne murowanych kapliczek, figur i krzyży: Przydrożny krzyż na cokole, ul. Kierzkowska 87. Karta B-005, Radom 2006; B-005a, Radom 2010. Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia.

8. Puton P., Karty ewidencyjne murowanych kapliczek, figur i krzyży: Krzyż na cokole, ul. Gołębiowska 58. Karta B-006, Radom 2005, Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia.

9. Puton P., Krzyż przy zbiegu ulic Skaryszewskiej i Słowackiego. Przydrożne świadectwa wiary naszych przodków (2), „dni. Dobra Nowina z Idalina”, 2015, nr 2, s. 23-24.

10. Puton P., Radomskie kapliczki [Cz. 4]. Krzyże, „Wczoraj i Dziś Radomia”, 2007, Nr 2, s. 30.

11. Świerczyński G., Dokumentacja powykonawcza konserwacji przydrożnego krzyża przy ul. Skaryszewskiej i Słowackiego w Radomiu, 2007, Archiwum Delegatury w Radomiu WUOZ.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .